Een veranderingsproces na een moeilijke periode is als een ontdekkingsreis. Of je nu een hardnekkige gewoonte achter je laat of een eetstoornis, een verslaving of depressie, een traumatisch verleden of een ongezonde relatie. Herstel is een sprong in het onbekende voor de één, een innerlijke zoektocht voor de ander. Verheug je op avonturen, maar wees ook voorbereid op tegenslag.
Je hebt een rugzak
Ik ga op reis en ik neem mee… een verwaarloosd gevoelsleven, een ontregeld beloningssysteem, een zak vol onverwerkt verdriet en de emotionele vaardigheden van een driejarige.
Alle begin is moeilijk, maar als je langdurig verslaafd bent geweest of volledig afgebrand, als je lange tijd te weinig hebt gegeten of geslapen, dan begin je je reis simpelweg met grote tekorten en achterstanden. Zo is het goed mogelijk dat je een disbalans hebt in je dopamine- of serotoninelevels, waardoor het aanvankelijk lastig kan zijn om te genieten op een natuurlijke manier, om te focussen of gemotiveerd te blijven. Mogelijk heb je last van slaapproblemen of vergeetachtigheid en heb je een achterstand in je emotionele ontwikkeling.
Je zult opnieuw mogen leren genieten van het leven zoals het zich aandient: van de zon, van eten, een wandeling of een ontmoeting. Je zult moeten leren om in je eigen behoeften te voorzien. Als je lange tijd gewend was je gevoel te verdoven, zul je weer langzaam contact mogen maken met je emoties, ook de meest oncomfortabele. Je zult misschien moeten rouwen en de pijn aangaan die je lange tijd hebt verdrukt. Wellicht wil je ook op zoek naar nieuwe vriendschappen, of een andere baan.
En je hebt een toolkit
Maar houd moed, want je hebt ook een ingebouwd koffertje met gereedschap voor herstel bij je. Net als elk ander levend wezen beschikken wij mensen vanaf onze geboorte werkelijk over alles wat we nodig hebben om het leven te leven. Ga op zoek naar die krachtige innerlijke hulpbronnen en maak er gebruik van.
Houd bij pijnlijke emoties en ervaringen de volgende 5 stappen in gedachten:
- Sta stil, pauzeer, neem afstand. Maak je los van de ervaring, gedachte of emotie. Kijk ernaar.
- Herken wat er gebeurt. Wat is er aan de hand? Wat voel je precies? Erken je gevoel. Benoem het hardop, zeg bijvoorbeeld: “Ik voel me gefrustreerd en onrustig.”
- Aanvaard wat je voelt. Stel jezelf open en laat het gevoel er zijn, precies zoals het is, zonder het te willen veranderen.
- Onderzoek wat eronder zit en wat je werkelijke behoefte is. Wat verlang je nu écht? Is het misschien rust of liefde? Warmte of aandacht? Hoe kun je zelf tegemoet komen aan je verlangen?
- Schenk dat aan jezelf, met alle mildheid en compassie die je in je hebt. Zeg bijvoorbeeld iets aardigs tegen jezelf, geef jezelf een compliment of leg een hand op je hart. Neem ruim de tijd om hiervan te genieten.
Je innerlijk kompas
Emoties, we zijn ze soms liever kwijt dan rijk. Maar emoties zijn juist hartstikke handig en hebben een belangrijke functie. Ook de onprettige. Je emoties geven namelijk feilloos aan of je op het juiste pad zit en wat je nodig hebt op een specifiek moment. Daarin zijn ze vele malen betrouwbaarder dan je hoofd. Dus leer luisteren naar je gevoel en geloof niet alles wat je denkt.
Stel, je staat op een tweesprong en je twijfelt over de juiste afslag. Of iemand nodigt je uit om iets te doen, maar je weet niet zeker of je het wel wilt. Sluit dan eens je ogen en leef je helemaal in, in elke afzonderlijke mogelijkheid. Voelt het rustig of ruimtelijk? Dan klopt die optie vermoedelijk bij jouw intentie en kun je het gerust proberen. Voelt het juist benauwend of onrustig? Dan is er iets aan de hand wat niet in lijn is met wie jij bent. Gun jezelf de tijd om dat te onderzoeken voor je beslist.
Er zijn wel honderden emoties en elke heeft een specifieke boodschap voor je. Verdriet wil het liefst dat je iets loslaat en vraagt je om je over te geven aan je tranen. Eenzaamheid nodigt je uit om verbinding te maken met dat wat zich om je heen bevindt: een persoon, een dier of de natuur. De krachtige energie van boosheid laat zich ook positief aanwenden, voor iets dat je wilt. En hét tegengif voor angst is vertrouwen.
Zorg voor focus, structuur en regelmaat
Houd voor ogen waarom je het allemaal doet, zeker in moeilijke tijden. Blijf focussen op wat je wél wilt. Natuurlijk, soms zul je achterom moeten kijken om jezelf eraan te herinneren waar je niet meer naar terug wilt. Maar de sleutel voor succes is je te verheugen op dat waarnaar je verlangt.
Onthoud: je bent een reiziger, geen vakantieganger. Regelmaat en structuur zijn je vrienden onderweg. Houd de pas er een beetje in, dwaal niet te vaak af en zorg voor voldoende rustmomenten. Waarschijnlijk kende je oude leven veel ongezonde gewoontes. Gewoontes zijn als rituelen. Het kan heel helpend (en leuk!) zijn om nu nieuwe, gezonde rituelen te ontwikkelen. Sommigen beginnen elke dag met yoga, anderen sluiten hem af met een meditatie. Thee drinken kan een mooi ritueel zijn, evenals baden. Welk ritueel past bij jou?
You never walk alone
Je bent zeker niet de enige op herstelreis. Er is een grote, warme herstelgemeenschap en een “sober” leven is zelfs een trend. Connecten met reisgenoten is hét medicijn voor eenzaamheid. Niet alleen kun je je zorgen delen en vragen stellen, je kunt ook kijken hoe anderen het doen en je door hen laten inspireren. Ja, je moet het zelf doen, maar je hoeft het niet alleen te doen. Daarbij is de kans op duurzaam herstel simpelweg vele malen groter als je steun aanvaardt.
In Nederland is er een rijk landschap aan zelfhulpgroepen, meetings, bijeenkomsten voor lotgenoten en open of besloten (online ) platforms waar ervaringsdeskundigen met elkaar uitwisselen. Ga eens op onderzoek uit. Lef is een superleuk en toegankelijk magazine voor (eet)verslaafden in herstel en hun naasten, bomvol tips voor activiteiten en bijeenkomsten.
Kom voor jezelf op
In het contact met anderen én met jezelf zijn eerlijkheid, openheid en mildheid mooie waarden om toe te voegen aan je innerlijk kompas. Maar oefen ook met grenzen stellen en voor jezelf opkomen. Op reis leer je jezelf onvermijdelijk kennen, doordat je dichter bij je kern komt. Blijf trouw aan je gevoel en aan je waarden en doe die dingen die passen bij jouw authentieke zelf.
Als jij bijvoorbeeld geen zin hebt in die “leuke” opening of dat “gezellige” verjaardagsfeestje, ga er dan gewoon eens niet naartoe. Je hoeft niet ergens te zijn waar je het niet trekt of dingen te doen die je niet leuk vindt. Je mag ontdekken waar jij niet en waar je wel moet wezen. En ook met wie je wilt zijn en met wie niet (meer). Misschien wil je wel liever naar de bioscoop met die oude schoolvriendin, in plaats van uit eten met je collega.
Verwacht hindernissen onderweg
Na de eerste euforie (alles is nieuw!) en behaalde successen, komt onvermijdelijk een moment dat je minder lekker in je vel zit en jezelf afvraagt: “Is dit het nu?” Op zulke momenten is het zaak om bij de les te blijven en een tussentijdse inventaris op te maken. Waar deed je het ook al weer voor? Wat is het alternatief? Waar sta je nu, wat heb je bereikt en wat zou er gebeuren als je van koers zou veranderen?
Weet ook dat elke fase van je herstel samengaat met neerslachtige gevoelens. Deze horen bij het proces van verwerken en loslaten. En dan zijn er nog de “post-acute ontwenningsverschijnselen” (google “post-acute withdrawal syndrome”), die kunnen optreden weken tot maanden nadat je bent gestopt met roken, drinken, drugs of een gedragsverslaving. Denk aan stemmingswisselingen, geïrriteerdheid, stressgevoeligheid, concentratieproblemen en periodes met weinig energie. Ook deze horen erbij en, zoals al het andere, gaan ook deze weer over.
Je kunt uitglijden, je kunt vallen
Je wilt er waarschijnlijk niet aan denken, maar terugval is een reële mogelijkheid. Zonder fouten te maken kun je niet leren. Er is een verschil tussen eenmalig uitglijden en langdurig terugvallen. Als je bent uitgegleden, maak er dan geen terugval van. Toch uitgegleden of teruggevallen? Niet leuk, maar maak het niet meer dan wat het feitelijk is.
Vermijd koste wat het kost valkuilgedachten zoals “ik heb gefaald,” “het is nu toch al te laat” of “alles is verpest.” Schaamte en schuldgevoelens zijn echt je grootste vijanden. Een terugval betekent niet dat je weer “helemaal opnieuw” moet beginnen. Feitelijk kun je nooit “terug naar af” (tenzij je een tijdreiziger bent). Een terugval of uitglijder is een moment om te leren, om je valkuilen te leren kennen. Het is ook een kans om je doelen opnieuw te benoemen. Dus wees mild voor jezelf. Sta weer op, veeg je knieën af en ga door.
Goed voorbereid op pad
Wees verstandig en maak een plan om de kans op terugval te verkleinen. In reguliere zorgtermen heet dit een terugvalpreventieplan; zelf noem ik het liever een “blijf-in-herstelplan”.
Maak in je blijf-in-herstelplan een inventarisatie van:
- De belangrijkste risicosituaties (“triggers”). Dit zijn bepaalde omstandigheden, gedachten of emoties die iets in jou oproepen waardoor je zou kunnen terugvallen in oude patronen of ongewenst gedrag.
- Je waarschuwingssignalen; signalen in jou die erop wijzen dat het de verkeerde kant op gaat. Sta stil bij gedachtes, gevoelens of dingen die je doet (of laat) die wijzen op een aanstaande uitglijder of terugval.
- Een lijst helpende gedachtes of mantra’s; dingen die je tegen jezelf kunt zeggen.
- Een lijst met helpend gedrag of activiteiten; acties die je kunt ondernemen.
- En… Wat doe je als het toch misgaat? Hoe ga je om met terugval? Dit wordt je noodplan.
Klik hier voor het volledige terugvalpreventieplan van ‘Janetta’, ter inspiratie.
Enjoy your flight!
Misschien wel het allerbelangrijkste: geniet van je reis en van je herwonnen vrijheid! Je bent aan het leren om te vliegen met je eigen vleugels. Hoe gaaf is dát?! Sta stil bij je successen, hoe klein ze ook zijn. Vier je overwinningen. Wees dankbaar voor wat wél goed gaat. Nee, misschien voel jij je niet direct euforisch blij – als dat al wenselijk zou zijn – maar kun je wel al ergens stilletjes van genieten?
Het leven is een reis. Vreugde is de essentie van het leven. Laat het avontuur beginnen!
Hoe verandert je leven als je stopt met een verslaving? Hier vertelt Sophie (32) over haar herstel van een verslaving aan alcohol en wiet.