In mijn vorige blog beschreef ik hoe ik mijn emoties onder water hield door mijzelf te verdoven. Ik leefde uitsluitend nog vanuit mijn hoofd. Dit blog gaat over de terugreis die ik maakte via de woelige wateren van mijn gevoelsleven naar mijn hart.

Leren voelen

Hoe doe je dat precies, voelen, als je gewend bent om je emoties te verdrukken? Hoe ga je om met dat wat aan de oppervlakte komt? Wat als alles tegelijkertijd komt? Wat ga ik tegenkomen? Wat als ik de pijn niet aankan en mezelf niet meer kan beschermen? Het zijn vragen die mij dagelijks worden gesteld door mensen die de verbinding willen aangaan met hun gevoel.

Jezelf terugvinden is een persoonlijk proces. Er is geen eenduidig recept dat bij iedereen werkt. Wat ik wel durf te stellen is dat de reis van hoofd naar hart begint met een bewust besluit om te willen voelen. Dit besluit wordt je ingegeven door je hart, maar je neemt het aanvankelijk met je verstand, vanuit een diep besef dat je strategie van verdoven, verdrukken en jezelf verzetten tegen je emoties niet werkt en bovendien alleen maar meer leed veroorzaakt.

Sprong in het diepe

Als je gezond wilt zijn moet je naar je lijf luisteren en wie gelukkig wil zijn zal zijn emoties moeten leren voelen. Door gevoelens te vermijden sluit je niet alleen verdriet, pijn en boosheid uit, maar ook liefde, vreugde en je innerlijke stem. Door niet te voelen snijden we onszelf af van onze ziel, waardoor we uit balans raken en ziek worden. Om te helen is het nodig om te voelen. Door te voelen verwerken we de pijn die we hebben vastgezet in onze geest en onderdrukt in ons lichaam.

Besluiten om te voelen is als beslissen om die figuurlijke sprong in het diepe te maken. De bijbehorende mindset raakt aan overgave, vermengd met een vleugje hoop en vertrouwen. En dan doe je het dus: je springt.

Hoe ik sprong, mijn hoofd boven water hield en leerde zwemmen, zijn de etappes van mijn persoonlijke reis, die ik hier met je wil delen, ter inspiratie.

Stoppen met verdovende middelen

Allereerst is het nodig om te stoppen met het tot je nemen van verdovende middelen. Bij mij ging het vooral om alcohol, maar ik heb sinds ik besloot om te voelen ook nooit meer drugs aangeraakt en bewust mijn suikerinname beperkt. Het duurde wat langer om het roken van sigaretten – een andere manier om het gevoel op slot te zetten – los te laten.

Voor de duidelijkheid: stoppen was voor mij dus helemaal stoppen. Alcohol verdooft niet alleen je fysieke lichaam en je geest, maar ook je gevoelsleven en je ziel. Het verdovende effect van alcohol, een narcosemiddel, op je hele systeem duurt aanzienlijk langer dan dat de stof traceerbaar is in je bloed. Mijn ervaring is dat het effect van ‘een paar glaasjes’ dagen, misschien wel weken merkbaar blijft. Mede daarom drink ik gewoon nooit.

Alert zijn op verdovend gedrag

Mijn schermgedrag – zoals bingewatchen en op mijn telefoon zitten – probeerde ik ook te beperken. (In alle eerlijkheid: het blijft lastig.) Een subtielere vorm van verdoving die voor mij een uitdaging vormde, was de drang om mezelf dan maar gelijk overal van te onthouden: weinig eten en alleen nog maar extreem gezond en bewust leven. ‘Extreem gezond’ is natuurlijk een tegenstrijdigheid.

Het gaat hier om de drug of choice van mensen met eetstoornissen en ik merkte dat de mijne na jaren zwijgen de kop weer op stak op het moment dat ik mijn gevoelens ging toelaten. Paradoxaal genoeg kun je dus ook verslaafd zijn aan abstinentie. Ik heb er niet aan toegegeven, vanuit mijn ervaring dat als ik wil voelen, ik mijn lichaam juist goed moet voeden.

Voelen is voeden

Je gevoelens huizen in je lijf. Om een lang verwaarloosd lichaam weer een beetje te reanimeren moet je er energie naartoe sturen. Energie in de vorm van heilzame voeding, warmte, aandacht en liefde.

Toen ik stopte met mezelf verdoven ben ik mijn lichaam gaan pamperen alsof ik een pasgeboren baby was. Emotioneel gezien was ik dat ook. Ik ging weer lekker, vers en natuurlijk voedsel voor mijzelf bereiden, dronk veel water en kruidenthee, baadde uitgebreid en sliep heel veel. Ik nam powernaps tussendoor. Ik gebruikte natuurlijke verzorgingsproducten, ging naar de sauna, zocht de natuur op en soms gunde ik mijzelf een massage of een nieuwe, zachte trui. Vaak deed ik ook helemaal niks. Ik stond mijzelf veel toe, zolang ik maar niet verdoofde.

Ik liet mijn bloedwaarden checken en consulteerde een natuurarts die me hoogwaardige supplementen voorschreef om tekorten weer aan te vullen. De meeste mensen in herstel hebben baat bij vitamine B1, B12, C en D, magnesium (tegen stress en spanningen) en omega-3-vetzuren.

Yoga

Naast gezonde voeding en body pampering, stimuleert beweging het lichaam om weer te gaan voelen. Ik vond het prettig om rustig te wandelen in parken en de natuur, maar uiteindelijk werd yoga echt mijn ding.

Yoga is er helemaal op gericht om de balans tussen lichaam en geest te bevorderen. Het helpt je om je bewust te worden van de subtielere lichaamssignalen, van de invloed van je gedachten op je gevoel en gedrag en om bij diepere emotionele lagen te komen. In yoga kon ik bovendien mijn drang naar controle en neiging tot mateloosheid transformeren in beheersing. Het hielp me ook om mijn perfectionisme te laten varen, want yoga is niet iets dat je goed moet kunnen.

Ik ga naar een kleine yogaschool en volg online yogalessen via DoYogaWithMe (grotendeels gratis!) en The Fat Yogis.

Aandacht naar beneden

Naarmate het lichaam meer energie krijgt en het lichaamsbewustzijn groeit, kan de aandacht volgen. In het begin dacht ik dat ik helemaal niet kon voelen of misschien wel geen gevoelens had. Het bleek dat ik ze wel had, maar niet luisterde. Om te luisteren moet je je aandacht verleggen naar je lijf, en dan met name het gebied onder je kin.

Het duurde even voordat ik leerde hoe ik met mijn bewustzijn in mijn lichaam kon blijven, zodat ik me gewaar kon worden van de sensaties die daar plaatsvonden. Het hielp om mijn lichaam aan te raken of stil te staan bij het contact tussen mijn voeten en de vloer, of mijn billen en de stoel. Vervolgens observeerde ik mijn lichaam van mijn voeten tot mijn kruin.

Het was een kwestie van blijven oefenen, tientallen keren per dag, mijn lichaam scannen op wat dan ook er te signaleren viel in mijn keel, mijn borst, mijn buik, mijn schouders, mijn armen en benen, desnoods in mijn grote teen.

De adem en zintuigen gebruiken

Het helpt mij om bij het naar binnen keren eerst even mijn ademhaling te volgen. Om een paar keer bewust en diep in mijn buik te ademen. Zo blijf je uit je hoofd en meer hier, in dit moment. In verbinding zijn met je gevoel betekent met je aandacht in het hier en nu bij dat gevoel zijn (dus niet in het verleden).

Waarnemen doe je met je zintuigen en ik gebruik ze afzonderlijk om de signalen van mijn lichaam op te merken. Wat zie ik (met ogen dicht), wat hoor ik, wat ruik en proef ik en wat kan ik voelen op mijn huid? Wat neem ik waar met mijn bewustzijn in elk onderdeel van mijn lijf?

Geduld met het hoofd

Het stoppen met jezelf verzetten tegen gevoelens betekent in wezen dat je pijnlijke gevoelens gaat toelaten. Zoiets is haast tegennatuurlijk en kan behoorlijk beangstigend zijn. Zeker als uit je hoofd leven een overlevingsmechanisme is geworden, kan voelen worden ervaren als doodgaan.

Mijn hoofd protesteerde heftig elke keer dat ik naar binnen ging. Dat heet weerstand weet ik, en die komt voort uit angst. Het hoofd vocht voor zijn bestaan. Jarenlang had het mij beschermd tegen pijnlijke gevoelens en nu ging ik die opeens opzoeken!

Het hoofd heeft tijd nodig om zijn angsten te overwinnen en te begrijpen dat je niet écht dood gaat van voelen. De samenwerking tussen hoofd en gevoel moet worden hersteld. Ik leerde om geduld uit te oefenen. Om rustig te luisteren naar mijn hoofd, maar er niet te veel geloof aan te hechten. Ik hield vast aan mijn besluit.

Woorden vinden voor gevoelens

Aanvankelijk vond ik het erg moeilijk om mijn gevoelens onder woorden te brengen. Ik had dat als kind nooit geleerd. Verdrietig zijn zonder goede reden was aanstellerij of betekende dat je moe was. Angst was een zwakte. Bij gezinsleden zag ik dat de meeste emoties werden uitgedrukt in stilzwijgen, verwijten of boosheid, en daarvoor was ik bang geworden.

Ik heb geleerd dat ik mijn emoties niet ben. Ik ben diegene die haar gevoelens kan waarnemen en observeren; dus ik ben ze niet. Ik heb emoties. Ik ben niet nerveus, geïrriteerd of moe, maar ik voel me zenuwachtig, geïrriteerd of vermoeid. Zo leerde ik om afstand te houden van mijn emoties, mij er minder mee te identificeren.

Als ik het lastig vind om een gevoel te benoemen, omschrijf ik de fysieke sensatie van dat gevoel: het voelt benauwend, drukkend, ruimtelijk, kriebelig, tintelend, als een steek… Of ik gebruik een visuele omschrijving zoals donker, licht, een steen in mijn maag, een hand om mijn nek. “Wat voelt mijn lijf?” is een vraag die ik mezelf vaak stel.

Dagelijks schrijven

Ik hield een boekje bij waarin ik opschreef wat er door me heen ging. Door mijn gedachten en gevoelens op papier te zetten kreeg ik er meer grip op en het hielp me om ze beetje bij beetje te verwerken. Door dit structureel gedurende een langere periode te doen, kreeg ik inzicht in mijn pijnpunten en wanneer bepaalde gevoelens opkwamen.

Als je net als ik naar perfectionisme neigt, kun je beter bewust géén aandacht aan vorm en stijl besteden, maar direct opschrijven wat er door je heen gaat. Liefst zonder je in te houden en onbeschaamd vanuit je eigen perspectief. Als je emoties tegenkomt: grijp je kans en ga ervoor. Dus voel die boosheid en schreeuw op papier, verval gerust in je slachtofferrol, schrijf op wat je zo bang maakt. Zet het maar een beetje aan. Geef het kracht en laat het gaan.

Delen met anderen

Ik heb veel steun ondervonden aan het contact met ‘lotgenoten’, met wie ik dagelijks mijn gevoelens en ervaringen deelde. Ik vond ervaringsdeskundigen op een anoniem forum en hield individueel contact met een aantal van hen. Bij hen vond ik begrip, herkenning en aanmoediging en van hen leerde ik de vaardigheden die ik nodig had om op mijn pad te blijven.

En ja, ik vond het in het begin doodeng om mezelf bloot te geven! Zelfstandigheid is mijn kracht, maar ook mijn valkuil. Maar verbinding met anderen is hét medicijn tegen eenzaamheid en verslaving. Er zijn in Nederland veel zelfhulpgroepen, meetings, bijeenkomsten en open of besloten (online) gemeenschappen waar ervaringsdeskundigen met elkaar uitwisselen. De warmte die ik daar vond was onvoorstelbaar.

Breath of fire

Al dat voelen was in het begin behoorlijk heftig. Bovendien kwamen juist die emoties die ik het hardst had geprobeerd te vermijden, als eerste naar boven. Ze schreeuwden om mijn aandacht opdat ze verwerkt konden worden. Bij mij was het vooral angst, bij anderen komen boosheid of verdriet eerst. Soms ervoer ik ook craving en drang, die in combinatie met heftige emoties garant stonden voor een hoop stress.

Ik gebruik twee ademhalingsoefeningen die stress en craving vrijwel direct verminderen of doen verdwijnen. Breath of fire is supereffectief bij alle soorten cravings (alcohol, suiker, sigaretten, drugs, noem maar op) en bij emotionele noodtoestanden of stress. Hier een tutorial voor breath of fire.

Nadi sodhana-ademhaling (zie YouTube) is ook fantastisch. Het maakt de geest stil, vermindert angsten en stress, geeft energie, verlaagt de hartslag en bevordert ook nog eens het slapen.

Ik heb een apart blog geschreven met tips hoe je kunt omgaan met craving en stress.

De pijn koesteren 

Soms riep ik mijn emoties actief op door muziek te luisteren die tranen losmaakte. Of ik keek naar foto’s die me raakten of films die me ontroerden. Ik stond mezelf toe om me te wentelen in mijn verdriet en leerde dat huilen enorm kan opluchten. Langzaamaan ging ik mijn pijn koesteren.

Als je bereid bent om de pijn van trauma in je lijf te voelen, kun je helen. Naarmate ik vorderde en mijn zelfvertrouwen toenam, ben ik ook mijn diepste angsten gaan doorvoelen. De dag dat ik mijzelf langdurig blootstelde aan mijn verlatingsangst zal ik blijven herinneren als een van de meest transformerende dagen van mijn leven.

Mediteren

Emoties zijn vaak een reactie op iets dat je denkt, een gedachte die je gelooft. Als je in het hier en nu in verbinding bent met jezelf, met je aandacht bij je gevoel blijft, bij de fysieke sensaties in je lichaam, dan is er eigenlijk vrij zelden sprake van heftige emoties. Zeker niet als je dagelijks meerdere malen dat contact opzoekt. Je bent je dan veel eerder bewust van wat er in je omgaat en je kunt eerder andere keuzes maken, bijvoorbeeld om een bepaalde gedachte niet te geloven.

Verderop in mijn herstel leerde ik mediteren. Ik heb heel veel geleerd van Jan Geurtz, bij wie ik ook een meditatiecursus volgde. Op zijn website staan een paar geleide meditaties, waar ik zelf graag op terugval in lastige tijden. De podcast met meditaties en lezingen over zelfcompassie van Tara Brach inspireerde mij ook. 

Emoties als boodschappers

Van Vera Helleman leerde ik dat emoties je feedback geven op de verhalen die je gelooft, de gedachten die je tot overtuigingen maakt. Een beklemmende emotie kan aangeven dat je een gedachte hebt geloofd die niet in overeenstemming is met je eigen, diepere waarheid. Als iets open of rustig voelt, is iets hoogstwaarschijnlijk meer in lijn met wie jij bent.

Voelen begon echt interessant te worden toen ik leerde dat elke emotie een eigen, unieke boodschap heeft. Zo wil verdriet vaak zeggen dat je iets mag loslaten. Boosheid kan je helpen om je energie terug te halen van waar deze niet moest zijn, om iets duidelijk te maken. Schaamte- en schuldgevoelens nodigen je uit tot acceptatie van een stukje van jezelf.

De Emotie-encyclopedie van Vera Helleman hielp me om de functies van honderden verschillende emoties te ontcijferen. Emoties zag ik nu niet langer als lastpakken, maar als geschenken.

Praten met mijn hart

Toen de meest heftige emoties eenmaal waren uitgeraasd en ik had leren luisteren naar de subtielere boodschappen van mijn emoties, werd ik langzaamaan ontvankelijker voor het gefluister van mijn innerlijke stem, mijn intuïtie.

Deze stem kan ik het beste horen als ik met mijn aandacht bewust bij mijn hartstreek verblijf. Het hart is een klein gevoelsorgaan dat je helpt om keuzes te maken die in lijn zijn met je eigen waarheid. Ik leerde onderscheid maken tussen de stem van mijn hoofd en de stem van mijn hart. Door mijzelf van binnen te vragen: “Wat zegt mijn hart?”, krijg ik de antwoorden die kloppen bij mij.

In mijn hart, het eindpunt van mijn reis, bleek uiteindelijk de grootste beloning te liggen voor mijn besluit om weer te gaan voelen. Want toen ik de stem van mijn hart kon horen, vond ik daar levenslessen en tevens mijn diepste vervulling.

Mijn grootste vervulling ligt in de dagelijkse begeleiding van mensen die zich niet langer willen verdoven. Ik help hen om het contact met hun gevoel en hun authentieke zelf terug te vinden en om de roep van hun hart te volgen. Vanuit mijn hart en met inzet van mijn herontdekte gevoeligheid ga ik nu de verbinding aan.

Lees hier het eerste deel van dit blog over hoe ik van mijn gevoel vervreemdde.

In onderstaande podcast praat ik met Selena van Apeldoorn over hoe we soms als kind al leren om bij ons gevoel weg te gaan, en wat eerste stappen kunnen zijn  op weg naar weer een volledig contact met jezelf en je gevoelens.