In dit blog vertel ik je waarom ik zou willen dat we het woord terugval afschaffen en vervangen door een term die beter de bedoeling weergeeft van deze vaak zo gevreesde ervaring.

Ik heb echt een bloedhekel aan het woord terugval. In mijn ogen bestáát terugval niet eens. Ja, de ervaring waarvoor we het woord gebruiken bestaat natuurlijk wel, maar het woord klopt niet, naar mijn idee.

Een boom is niet een boom

De woorden die we ergens voor gebruiken, zijn niet hetzelfde als datgene waar die woorden naar verwijzen. ‘Boom’ is niet een boom, maar een begrip dat we hebben bedacht voor dit object. Het woord is willekeurig en kan ook vervangen worden door een ander woord. Dat gebeurt dan ook: in Frankrijk noemen ze het ‘arbre’ en in Engeland ‘tree’.

Als woorden maar woorden zijn, wat maakt het dan uit welk woord je ergens voor gebruikt? Het punt is dat wij wel waarde hechten aan woorden, we geloven ze. Aan de waarde die wij eraan verbinden, ontlenen woorden hun macht. Woorden roepen allerlei beelden op en ze creëren nieuwe gedachten die wij daarmee associëren. Al deze ideeën beïnvloeden ons gevoel, en hoe we ons voelen bepaalt voor een groot deel wat we doen.

Het woord terugval kan ons onnodig verlammen en ervoor zorgen dat we langer blijven stilstaan dan noodzakelijk, waardoor het langer duurt totdat we de draad weer oppakken en verder gaan met het verwezenlijken van onze dromen.

Terugval bestaat niet

‘Terugval’ suggereert dat je kunt teruggaan in de tijd. Tenzij je een tijdreiziger bent, is dit niet mogelijk. Door te insinueren dat iemand terugvalt in een vroegere staat van zijn, ontken je alle positieve voortgang of groei die iemand in die tijd heeft gemaakt. Dat klopt niet bij hoe het leven gaat: we groeien, we ervaren, we ‘vallen’, we leren, we veranderen, we groeien en ervaren, we ‘vallen’ nog een paar keer en we ontwikkelen ons verder.

We kunnen nooit terug naar af. Een natuurwet is dat alles continu in beweging is en verandert. Geen dag, geen uur, geen seconde is gelijk aan een andere. Elk moment is nieuw en uniek. Vandaag is niet gelijk aan een paar weken geleden. De omstandigheden zijn anders, we denken, geloven en kennen andere dingen, we voelen ons anders, wij zijn veranderd.

Wanneer we ‘terugvallen’ gebeurt dat omdat zich op een zeker moment, of in een bepaalde periode, een unieke samenloop van omstandigheden voordoet, waarop we op dat moment geen andere optie zien dan het vertonen van gedrag dat we liever niet zouden willen vertonen. Je zou kunnen zeggen dat we niet voldoende waren voorbereid. Maar hadden we dat wel kunnen zijn?

Terugval haalt je weg uit het nu

Het verleden bestaat nergens anders dan in onze beleving, evenmin als de toekomst. “In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst,” waarschuwden aanbieders van financiële producten ons vroeger. Nee, maar ons hoofd denkt wel op die manier.

Alles wat we tot nu toe hebben ervaren, grijpt ons hoofd aan om de toekomst te voorspellen. Zeker als het tegenslagen betreft, of momenten waarop we teleurgesteld werden. Hiermee probeert ons hoofd te voorkomen dat we pijn hebben. Soms pakt dit goed uit, maar vaak maakt het ons onnodig terughoudend, vermijdend of angstig. Angst voor ‘terugval’ kan ons ervan weerhouden om actie te ondernemen, of ons belemmeren om in het hier en nu te genieten van wat we hebben bereikt.

Het nu is niet als toen of straks. De waarheid is dat elk moment brand new is en dat je elke dag opnieuw kunt beginnen. Ook na een tegenslag of ‘terugval’. Het geheim ligt in het heden.

Koppel een ‘terugval’ dus aan de specifieke, unieke omstandigheden, de situatie of het moment waarin deze plaatsvond, in plaats van bewijs te gaan zoeken of te verwachten dat je ook op andere momenten zult falen.

Terugval en verantwoordelijkheid

“Maar je valt toch terug op oud gedrag, op oude oplossingen voor dingen waarmee je zit?,” schrijft een ervaringsdeskundig maatje aan wie ik de kwestie terugval voorlegde.

Ja, is dat zo? Verval jij inderdaad in oud, nadelig gedrag of steken vergeten gewaande patronen zomaar vanzelf opnieuw de kop op? En volgt ons gedrag op een bewuste keuze, uit vrije wil, of wordt dat wat we doen beïnvloed door onbewuste, psychologische processen? Ik denk eerder dat laatste.

Je mag de verantwoordelijkheid voor een ‘terugval’ natuurlijk geheel bij jezelf leggen, als dat je helpt. Whatever works. Maar in de praktijk zie ik vaak dat dit nadelig uitpakt. Veel cliënten die zichzelf verantwoordelijk stellen voor hun gedrag, ervaren een terugval dientengevolge als falen, mislukken, een nederlaag, een slecht teken of voorbode van nog veel groter leed.

De perfectionisten onder ons lijden het ergst: “Hoe heb ik het zover kunnen laten komen? Het is mijn eigen schuld, het ligt aan mij. Ik had beter moeten weten. Zie je wel, ik kan het niet. Ik heb het gevoel dat alles nu voor niks is geweest. Ik ben weer terug bij af. Nu duurt het weer maanden om mezelf bij elkaar te rapen. Ik heb er zo geen zin meer in… Ik kan het niet meer opbrengen. Ik ga mezelf even rust gunnen hoor. Misschien dat ik over een paar maanden weer contact opneem…”

Hoe helpt deze manier van denken je in hemelsnaam om de draad weer op te pakken? Hoe zonde om zo je tijd en je energie te verdoen. Hoe jammer dat je nu maanden gaat zitten mokken, lijden en passief doen – of erger – voordat je jezelf en je verlangens weer belangrijk genoeg vindt om in te investeren.

Voorbij de stem in ons hoofd

Als we voorbij zouden gaan aan onze persoonlijke associaties met een ‘terugval’ en even niet zouden luisteren naar die stem in ons hoofd, als we zouden kijken naar wat er écht aan de hand is, dan lijkt wat er gebeurde waarschijnlijk hier op: er deed zich een specifieke situatie voor, er was onrust*, er was een trigger, we deden iets dat we liever niet wilden*, er was een kort prettig gevoel*, daarna was er een onprettig gevoel*. (*Vul de precieze woorden in die van toepassing zijn op jouw ervaring.)

Neem een ‘terugval’ alsjeblieft niet persoonlijk. Je bent niet je gedrag. Koppel de tegenslag aan gedrag, niet aan je persoonlijkheid, en koppel dat gedrag aan onderliggende motieven en intenties en de specifieke context waarin de terugval plaatsvond. Bewustzijn verandert onmiddellijk de macht die onze gedachten over ons hebben.

De angst voor een terugval is erger dan de ervaring zelf

De gedachte aan iets is vaak erger dan het ding zelf. Angst houdt velen van ons tegen. De angst voor falen, voor (zelf)afwijzing en voor de meningen van anderen kan ons zo zwaar beïnvloeden dat we onszelf vooral laten falen door onze eigen passiviteit.

De angst voor een terugval kan ons volledig verlammen. De angst voor nederlagen, teleurstellingen of om te lijden kan ervoor zorgen dat je het bijltje erbij neergooit en helemaal niets meer doet. Hierdoor ervaar je even rust. Maar het betekent ook dat je datgene waarvoor je strijdt – jezelf, je dromen – opgeeft.

Ja, iedereen lijdt onder een terugval, en soms behoorlijk ook. Maar is dat lijden niet nog steeds minder erg dan op je sterfbed beseffen dat je nooit hebt geweten waarvoor je het überhaupt deed? De teleurstelling die je juist wilde vermijden, is dan het enige dat je nog overblijft.

Het leven als een achtbaan

“De achtbaan is mijn leven. Het leven is een heftig en verblindend spel, het leven is parachute springen, het is risico nemen, het is vallen en weer opstaan, het is bergklimmen, het is je eigen top willen bereiken, en onvoldaan en teleurgesteld zijn als dat je niet lukt,” schrijft Paulo Coelho, die mij oneindig inspireert.

En elders zegt hij: “De beproevingen kunnen zwaarder zijn dan gedacht. Maar ze zijn nodig om te leren. Ze brengen stuk voor stuk het verwezenlijken van onze dromen dichterbij.”

Aha, dus het is helemaal niet de bedoeling dat het rechttoe, rechtaan en van een leien dakje gaat! Zo werkt het leven niet. Succes komt niet tot stand zonder ‘mislukkingen’. Het is niet alleen toegestaan om vergissingen te begaan, vergissingen maken is noodzakelijk. De kunst is om ervan te leren en door te gaan. Zie fouten en tegenslagen als waardevolle lessen op de weg naar je doelen. Leer van ze, groei met ze mee en geef nooit je dromen op.

Belangrijk is te beseffen dat een ‘terugval’ geen persoonlijk falen is of een straf, maar een teken dat er meer is om te onderzoeken in onszelf en in ons gedrag. Het is een herinnering om ons bewust te zijn van wat we doen en voelen; van de signalen in ons die de ‘terugval’ aankondigden; van onze behoeften die ten grondslag liggen aan ons gedrag; of van wat we met ons gedrag probeerden te vermijden. Een terugval nodigt je uit om juist dát toe te laten en aan te gaan.

Terugval als moment van bezinning en vernieuwde focus

Durf ik zo ver te gaan om te suggereren dat een ‘terugval’ een geschenk kan zijn? Ik denk het wel. Als ik terugkijk op mijn eigen ervaringen, dan weet ik dat elke ‘terugval’ – die ik zelf dus niet zo noem – niet alleen noodzakelijk, maar ook heel waardevol was. Ik had ze stuk voor stuk nodig om te zijn waar ik nu ben.

Deze momenten hielpen mij om de pijn te voelen die ik had weggestopt, om verdriet en angst te voelen die ik tot dan toe had vermeden. Ze herinnerden mij aan wie ik werkelijk ben en wat ik wil – en niet meer wil. Ze hielpen mij om het belang van mijn verlangens wederom te beseffen, om een hernieuwde focus aan te brengen en mijzelf opnieuw te committen aan mijzelf.

Niet dat ik me nu al verheug op de volgende tegenslag, natuurlijk niet, maar ik heb inmiddels wel voldoende vertrouwen in mijzelf en in het leven om te weten dat ik daarvan ook weer zal leren en dat ik er waarschijnlijk krachtiger en meer gefocust uit zal komen.

Je kunt een ‘terugval’ dus zien als een tijdelijke beproeving van het leven waarin je nieuwe ervaringen kunt opdoen. Een moment om te rusten, je wonden te verzorgen, je bewust te worden, te evalueren en te leren, te bezinnen, hulp te vragen, moed te verzamelen om vervolgens weer op te staan en nieuwe stappen te nemen op het pad richting jouw doelen. Heb vertrouwen en blijf focussen op je dromen en verlangens.

De test van de veroveraar

Maar welke alternatieve woorden lenen zich nou voor het fenomeen ‘terugval’? Ik vroeg het aan mijn ervaringsvrienden en zij opperden termen als: een uitglijder, een heropleving van symptomen, een overval, een wake-up call, een beproeving, een uitdaging, een leerkans, een bezinnings- of reflectiemoment, een groeimogelijkheid.

In De Alchemist schrijft Paulo Coelho: “’Voor ze een droom verwezenlijkt, wil de ziel van de wereld altijd eerst nog testen wat je onderweg geleerd hebt. Ze doet dat niet om je te sarren, maar om je samen met je droom ook de lessen te laten verwerven die je leert terwijl je werkte aan je droom. Dat is het moment waarop de meeste mensen afhaken. Dat is wat wij in woestijntaal noemen: sterven van de dorst, terwijl de palmbomen reeds opdoemen. Zoeken begint altijd met beginnersgeluk. En eindigt altijd met de test van de veroveraar.’ De jongen moest denken aan een oud spreekwoord van thuis: het donkerste uur is het uur voor de zon opkomt.”

Ik kies voorlopig voor ‘de test van de veroveraar’. Ik ben benieuwd welke termen jou aanspreken of wat jij vindt van het woord terugval. Stuur me er gerust eens een mailtje over, ik zou het leuk vinden!

Herstel is een sprong in het onbekende voor de één, een innerlijke zoektocht voor de ander. Lees meer over de reis van herstel.