Het boek in wording is mijn kijk op verslaving en herstel uitgewerkt in een integratieve behandelmethodiek. Ik schrijf voor een breed scala aan professionele hulpverleners – coaches, ervaringswerkers, counselors, therapeuten, psychologen – die werken of willen werken met mensen die kampen met hardnekkige gewoontes, verslavingen aan middelen of gedragspatronen, eetproblemen of andere dwangmatigheden. Ook wie mensen begeleidt die al in herstel zijn, dus geen actieve verslaving of eetstoornis meer hebben, kan er veel aan hebben.

Corona en lange wachtlijsten

Het idee voor een boek ontstond aan het begin van de coronacrisis. In de lente van 2020 stroomden de aanmeldingen mijn inbox binnen. Allemaal mensen die worstelden met verslavingen en eetproblemen. Ook vroegere cliënten vielen terug in oud gedrag. De persoonlijke en sociale gevolgen van covid-19 triggeren veel angst, pijn en trauma. Mensen reageren hierop vanuit hun overlevingsstrategieën. Wie in paniek, boos of rusteloos raakt, gaat op zoek naar verlichting van zijn symptomen; wie eerder lusteloos wordt of zich terugtrekt, zoekt naar prettiger of meer stimulerende gevoelens. Zo worden allerlei sluimerende verslavingsdynamieken aangewakkerd.

Omdat ik deze mensen onmogelijk allemaal zelf kon behandelen, wilde ik hen doorverwijzen. Maar… naar wie? Specialistische GGZ-instellingen kampen met lange wachtlijsten. Om die reden kloppen sommige mensen juist bij mij aan, als vrijgevestigd complementair therapeut. Er zijn veel goede zelfstandige therapeuten en coaches, maar helaas werken weinigen van hen gericht met verslavingsproblematiek.

Verslavingen en eetstoornissen zouden moeilijk behandelbaar zijn. Er zijn zorgverleners die een alcohol- of drugsverslaving als contra-indicatie voor behandeling beschouwen. Andere vinden de materie te ‘heftig’ of ‘ingewikkeld’. Toch durf ik te wedden dat ook zij cliënten met verslavingen in hun praktijk hebben, die daarover zwijgen.

Is een verslaving echt zo lastig te behandelen? Is het inderdaad alleen maar zwaar en heftig? Wie zijn eigenlijk die ‘verslaafden’ en ‘eetgestoorden’? Welke gevoelens, behoeftes en verlangens spelen er bij afhankelijkheid, naast het middel en het gedrag met de zo schrijnende gevolgen? Wat kun je doen als therapeut of coach wanneer je cliënt een afhankelijkheidsprobleem blijkt te hebben? Op welke doelen richt je je en hoe kun je een traject vormgeven? Mijn intentie is om antwoorden aan te bieden op deze vragen en collega’s te inspireren en te enthousiasmeren om aan de slag te gaan met deze pijnlijke, maar ook enorm boeiende, veelzijdige en universele thematiek.

Vele visies op verslaving

Je kunt op heel uiteenlopende manieren naar verslaving kijken. Sommige wetenschappers zien het als een ziekte, andere als een versneld of verstoord leerproces. Voor de een is het een symptoom van onderliggend lijden, voor een ander een manier van troost zoeken. Volgens velen is een verslaving of eetprobleem een teken van zwakte. Voor mij laat de grote verscheidenheid aan paradigma’s vooral zien dat ieders verhouding met verslaving uniek en persoonlijk is. Verslaving en herstel worden op een subjectieve manier ervaren en beleefd, en mede daarom verdient elk mens – in mijn ogen – een maatwerkoplossing.

Ik omhels het uitgangspunt dat verslaving een reactie is op pijn en lijden. Vaak is het een respons op traumatiserende gebeurtenissen, in elk geval een poging om onszelf te beschermen of te handhaven. Verslavingen en eetstoornissen zijn strategieën waarmee we onszelf hebben aangepast aan niet-ideale omstandigheden of waarmee we letterlijk hebben overleefd.

Een alcohol- of middelenverslaving gaat evenmin over alcohol of drugs als een eetstoornis gaat over eten of een seksverslaving over seks. Het gaat er ook niet om of datgene waaraan je hooked bent gezond is of niet. We kunnen ook ongezond veel gezonde dingen doen, zoals sporten, werken, plantaardig eten of anderen helpen.

Waar het wel over gaat, is wat we ermee vermijden of verzachten en uiteindelijk wat we ermee proberen te bereiken. Als we alcohol, drugs, eten, seks, werk of wat dan ook gebruiken als substituut voor iets dat we tekortkomen, als het eigenlijk liefde, aandacht of goedkeuring is waarnaar we hunkeren, dan zal niets buiten onszelf ooit genoeg zijn om die behoefte te vervullen. Je dat werkelijk realiseren kan het begin zijn van een andere weg, een ander soort zoektocht die je niet verder van jezelf verwijdert, maar juist dichter bij jezelf brengt.

Uitdagingen

Een van de uitdagingen die ik ben aangegaan is om drie belangrijke componenten van herstel te combineren in een methodiek. Er is een gedrag dat je wilt veranderen; dat gedrag is niet los te zien van onderliggende motieven en veroorzakers; en er is een verlangen, bijvoorbeeld naar groei en zingeving. In de afgelopen jaren heb ik geprobeerd een behandelmethodiek te ontwikkelen die praktische en gedragsgerichte coaching en therapie combineert met onderzoekend, trauma- en herstelgericht werk, en waarmee je mensen kunt begeleiden op hun innerlijke ontdekkingsreis naar blijvende vervulling. Daarnaast is het een integrale aanpak, dus met aandacht voor de lichamelijke, emotionele, mentale en spirituele dimensies van mensen.

Ik maak een methodiek als een pizzabodem die je vervolgens eenvoudig zelf kunt beleggen met je eigen favoriete ingrediënten, qua insteek en technieken.* Ik bekijk verslaving overwegend vanuit de identiteit en het delenparadigma, en integreer inzichten uit de gedragswetenschap, de neurobiologie, de psychotraumatologie, het systemische gedachtegoed, de bewustzijnsleer en het non-dualisme.

Ik gebruik een mix aan methodes en technieken, zowel evidence-based als experimentele, die ik meestal niet zelf heb bedacht maar soms wel heb aangepast naar eigen inzicht. Deze toets ik voortdurend in mijn eigen praktijk waarin ik op mijn beurt weer word geïnspireerd door mijn cliënten. Mijn aanpak is practice-based – het werkt omdat cliënten ervaren dat het werkt – en tegelijkertijd stevig gestoeld op actuele, toonaangevende paradigma’s en bewezen behandelmodellen.

De waarde van persoonlijke ervaringen

Mijn behandelvisie is ontstaan vanuit mijn eigen ervaringen met een eetstoornis en meerdere verslavingen. Deze hebben richting gegeven aan het pad dat ik heb bewandeld, ook als therapeut. Met mijn boek wil ik ook anderen inspireren om hun eigen ervaringen te gebruiken in de praktijk.

Weinig mensen praten openlijk over hun slechte gewoontes. Ik schaam mij al lang niet meer voor mijn verslaafde ‘ikje’. Ik beschouw mijn ervaringsdeskundigheid als kwaliteit en mijn nuchterheid zelfs als superkracht. Door mijn ervaringen te delen hoop ik een bijdrage te leveren aan het doorbreken van een taboe: iets dat zo pijnlijk of schaamtevol is dat we er liever over zwijgen. Taboes en stigma’s (negatieve labels die we op iemand of iets plakken) verergeren de impact van verslavingsproblemen – en niet alleen daarvan.

In een therapeutische of coachpraktijk is het inzetten van de persoonlijke ervaringen van de begeleider een concrete manier om invulling te geven aan een gelijkwaardige relatie met de cliënt. Oprechte gelijkwaardigheid kan een katalysator van verandering zijn. Dit geldt overigens niet alleen voor therapeutische relaties, maar voor álle onderlinge relaties, zowel in de professionele als de privésfeer.

Door jezelf kwetsbaar op te stellen en open, compassievol en wellicht met humor te praten over je eigen feilbaarheden, help je anderen om hun schaamte te doorbreken, bestrijd je (zelf)stigma en sociale taboes, laat je jezelf zien zoals je werkelijk bent en inspireer je daarmee anderen om op hun beurt authentiek zichzelf te zijn. Authenticiteit is in veel opzichten het tegenovergestelde van een verslaving of eetstoornis. Dat geldt ook voor nieuwsgierigheid, een kwaliteit die zich kenmerkt door een open, onderzoekende houding. Nieuwsgierigheid is een gezonder alternatief voor vermijden en afweren en daarmee een belangrijk instrument voor wie zich wil bevrijden van ongewenste gewoontepatronen.

De kracht van (h)erkenning

Ik kan niet gedreven genoeg zijn in mijn pleidooi voor authenticiteit, kwetsbaarheid en nieuwsgierigheid. Waarom is het zo lastig om geconfronteerd te worden met dingen die pijnlijk zijn, maar toch heus bestaan, zoals verslavingen en psychische problemen, trauma en kwetsbaarheid? Is het misschien omdat het iets in onszelf oproept dat we niet willen aankijken of aangaan? Waarom is het toch zo moeilijk om verantwoordelijkheid te nemen voor al onze eigen gevoelens?

Je zou hier een korte pauze kunnen nemen en stilstaan bij iets dat je afkeurt in jezelf en liever verborgen houdt voor de buitenwereld, bijvoorbeeld een vervelende gewoonte die je overmatig doet. Misschien heb je al vaak geprobeerd om ervan af te komen, maar is het nog niet gelukt. Sta er even bij stil en laat alle gevoelens en gedachten die spontaan naar boven komen, toe. Als je geen enkele gewoonte hebt waarmee je worstelt, kijk dan eens rond in je omgeving en probeer je in te leven, in dat familielid, die vriend of collega die er wel last van heeft.

Door de universele aspecten van pijn, ongemak en verslaving te erkennen kunnen we een groot verschil maken in de manier waarop wij ons opstellen richting anderen. En tegelijkertijd krijgen we een kans om iets te helen in onszelf. Zolang we blijven benadrukken dat de ander ziek is of een probleem heeft, zeggen we in wezen ook dat ons niets mankeert en dat wij nergens last van hebben. De aan alcohol verslaafde dichter Dylan Thomas verwoordde het als volgt: “An alcoholic is someone you don’t like, who drinks as much as you do.”

Door niet langer te oordelen of te ontkennen, maar contact te maken met pijn en verslavingsgedrag in onszelf en deze eerlijk te onderzoeken, dragen we bij aan de bestrijding van angst en pijn. Door bereid te zijn onszelf te laten raken en de pijn van de ander toe te laten in onszelf, om er mogelijk achter te komen dat deze slechts een spiegel is van ons eigen lijden, ontwikkelen we de compassie waarmee we onze cliënten nog beter kunnen begeleiden – zonder uiteraard onszelf met anderen te vergelijken en tekort te doen aan ieders subjectieve ervaring.

Zelfleiderschap

Ik geloof dat volledig herstel van een verslaving of eetprobleem mogelijk is. Omdat ik het zelf heb ondervonden en omdat ik er in mijn praktijk steeds weer getuige van mag zijn. Ieder mens beschikt over de capaciteiten en hulpbronnen om het eigen zelfhelend vermogen in te zetten voor verandering. Door mijn aanpak te delen met collega’s hoop ik dat nog meer mensen geholpen worden om contact te maken met hun innerlijke wereld en de vermogens die daarin beschikbaar zijn.

Verandering is een gegeven, een natuurwet, dus natuurlijk kunnen we veranderen. Maar een ander helpen om te veranderen betekent niet per definitie dat die ander datgene doet wat wij goed achten voor die ander. Iedereen heeft het volste recht om te beschikken over zichzelf. Concreet betekent dit ook dat niet elk begeleidingstraject hoeft te eindigen in het kunnen beheersen van een hardnekkige gewoonte. Een succesvol traject brengt mensen een stapje dichter bij hun eigen doelen. Gezonde autonomie en zelfleiderschap vormen een rode draad binnen mijn methodiek.

Een les en een groeikans

Het schrijven van dit boek is een enorme les in discipline, doorzettingsvermogen, toewijding en nederigheid. Ik kom al mijn saboteurs tegen en dat in een periode waarin ook ik veelvuldig word geconfronteerd met mijn eigen angsten en traumapijn.

Ik ben ontzettend dankbaar dat ik lieve mensen om mij heen heb die mij bij dit proces willen begeleiden. Zij herinneren mij er steeds weer aan dat pijn en uitdagingen een kans zijn om te groeien en dat ik niet alleen ben. Dit werk is onderdeel van mijn missie, en daarmee een antwoord op mijn eigen zoektocht naar zingeving, een pleister voor mijn wonden en een duurzame vervulling van mijn bestaan.

Ik wens je een warm en liefdevol nieuw jaar in authentieke verbinding met jezelf en je naasten.

* Met dank aan Roby Abeles, een van mijn trainers, voor de metafoor van de pizza.

Jezelf bevrijden van schaamte en schuld… Hoe dan? Lees het hier