Sommige mensen drinken of gebruiken drugs om aan de werkelijkheid te ontvluchten. Omdat ze problemen en zorgen hebben, zich ellendig voelen, of denken dat ze het (l)even niet aankunnen. Het gevoel van verdoving maakt dat je je tijdelijk minder rot voelt en even ontspant. Anderen gebruiken een middel om een bepaald gevoel te versterken, bijvoorbeeld om meer zelfvertrouwen of moed te krijgen. Weer anderen vinden dat alcohol of drugs je creatiever maken, of maken dat je meer kunt genieten van het leven.

Wat deze strategieën met elkaar gemeen hebben, is dat je denkt iets van buitenaf nodig te hebben omdat je gelooft dat je het niet of minder goed aankunt als je helemaal helder bent. Je vertrouwt jezelf niet zoals je bent. Een middel gebruiken is zo een manier geworden om jezelf te handhaven en om je onzekerheid en kwetsbaarheid te verbergen. Elke keer dat je ontspanning of rust uit een middel haalt, zeg je impliciet en onbewust tegen jezelf: “Ik kan het niet aan,” en “ik vertrouw mijzelf niet zoals ik ben.” Elke keer dat een middel je moed of zelfvertrouwen geeft, zeg je eigenlijk tegen jezelf: “Ik ben zwak of niet goed genoeg.”

Je problemen worden er helaas niet kleiner op terwijl je gebruikt, waarschijnlijk alleen groter. Lastige situaties worden niet makkelijker om te doorstaan, waarschijnlijk alleen maar moeilijker. Elke keer dat je wakker wordt na zo’n ontsnappingspoging, is het probleem weer een beetje groter geworden. Elke keer dat je verdovingsroes is uitgewerkt, komt de realiteit weer wat harder binnen. Dus wat doe je? Je gaat weer gebruiken omdat je denkt dat je de werkelijkheid niet aankan en om je daar niet zo ellendig over te hoeven voelen.

En er is meer aan de hand. Alcohol, drugs en het bijbehorende gedrag ondermijnen jouw draagkracht en jouw zelfvertrouwen. Niet alleen wordt de werkelijkheid steeds een beetje grauwer, jijzelf kunt die werkelijkheid ook steeds minder goed aan. Zo ontstaat een neerwaartse spiraal. De verdovingsroes zorgt ervoor dat je je even niet zo rot of zwak voelt, dat je zorgen even verdwijnen. Maar die roes is maar tijdelijk. Als je er weer uit komt, is het voor je lichaam en je geest nóg moeilijker om de werkelijkheid te accepteren, of het probleem of de situatie aan te gaan.

Daarnaast is die hele roes niet ‘echt’, niet natuurlijk, maar kunstmatig gecreëerd door een chemische stof. Het relatief gelukkige gevoel van de roes komt niet uit jou, maar uit een fles, pilletje, sealtje, etc. Dit weet je wel, en daardoor krijg je een rotgevoel over jezelf: “Zie je wel, ik kan de werkelijkheid niet aan want ik heb een kunstmatig middel nodig. Dus ik ben ‘zwak en slap’ (of vul in wat voor jou van toepassing is). Ik kan mezelf niet vertrouwen. Dan ga ik maar weer gebruiken, want dan hoef ik me even niet zwak en slap te voelen.” En dan word je ‘s morgens weer wakker, en zie je niet alleen dat de problemen er nog steeds zijn, maar ook dat jij ze zelf weer een beetje minder goed kan handelen. Dan voel je je nóg ellendiger dan de ochtend ervoor, na je vorige ontsnappingspoging.

Omdat je aan een middel went, zal het resultaat van je roes ook steeds korter duren en minder bevredigend worden. Het middel verliest langzaam zijn werking. Je zult steeds meer nodig hebben om jezelf te kunnen handhaven in lastige situaties, of om ervan te kunnen genieten. Uiteindelijk zal zelfs gebruiken je niet meer lekker doen voelen.

Dus elke keer dat je in een verdovingsroes ontsnapt aan je ellende, wordt niet alleen de ellende groter, maar ook het negatieve gevoel dat jij hebt over die ellende en over jezelf, én wordt de behoefte om daaraan te ontsnappen sterker. Tegelijkertijd wordt met elke ontsnappingspoging de werking ervan minder, zodat je steeds meer nodig hebt met minder resultaat.

Je kunt deze neerwaartse spiraal doorbreken door jezelf te gunnen om te stoppen met drinken of gebruiken, eventueel tijdelijk. De werkelijkheid wordt er niet direct beter op – dat komt later nog! – maar jijzelf zult die werkelijkheid wel steeds beter aankunnen. Door de gewoonte te doorbreken begin je aan je lichamelijke en psychische herstel. Het kan een ingrijpend en intens proces zijn waarbij je veel zult ontdekken en waar je veel leermomenten uit zult halen. Niet altijd makkelijk misschien, maar één ding is zeker: je hebt echt alles al in je om de werkelijkheid aan te kunnen. En je zult er (veel) sterker uitkomen.

In mijn therapie laat ik me vaak inspireren door de ideeën van Jan Geurtz. Als er één boek is dat ik je zou willen aanbevelen, dan is het wel De verslaving voorbij. Ook voor wie niet ‘verslaafd’ is, maar wel lijdt onder een vervelende gewoonte.

Hersenziekte, symptoom van trauma of gebrek aan wilskracht? De ziekte van niet genoeg