Kwetsbaarheid is hot en niet alleen in populaire psychologiebladen en spirituele kringen. In de media, het bedrijfsleven en de politiek hebben mensen de mond vol van ‘de kracht van kwetsbaarheid,’ een verwijzing naar de bestseller van Brené Brown, die als onderzoekswetenschapper het thema overtuigend op de kaart zette.

De worsteling met onze kwetsbaarheid is van alle tijden. In zijn gedicht Bluebird belicht Charles Bukowski de vermeende gevaren van het tonen van zijn kwetsbare kant, die hij onderdrukt door te drinken, te roken en door zijn houding van ‘tough guy.’

There’s a bluebird in my heart that
wants to get out
but I’m too tough for him,
I say, stay in there, I’m not going
to let anybody see
you.

Het gedicht impliceert dat als Bukowski zijn gevoelige kant naar boven zou laten komen, hij het door hem zo gecultiveerde imago zou verliezen en misschien niet meer de rauwe en realistische literatuur zou schrijven waarom hij beroemd was en welke hem geen windeieren legde.

I say,
stay down, do you want to mess
me up?
you want to screw up the
works?
you want to blow my book sales in
Europe?

Een bijkomstigheid is dat Bukowski zijn gevoelige kant verborgen moet houden om de realiteit, teleurstellingen en pijn van het leven aan te kunnen. Bukowski houdt zijn bluebird dus goed opgesloten, ondanks zijn verdriet en isolatie die ook in het gedicht worden uitgedrukt.

Kwetsbaar en gekwetst worden

We worden allemaal ‘kwetsbaar’ geboren. Als baby’s kunnen we niet voor onszelf zorgen en zijn we volledig afhankelijk van anderen. Naarmate we opgroeien stellen die anderen, vrijwel zonder uitzondering, ons ook weleens teleur in hun beschikbaarheid. Dit betrek je als kind op jezelf, omdat je nog geen referentiekader buiten jezelf hebt. Je hebt verdriet en je gelooft dat het aan jou ligt. Zo gaan we onze kwetsbaarheid als onze persoonlijke ‘zwakte’ of ‘onvermogen’ zien.

Deze onbewuste overtuiging wordt later versterkt door situaties waarin we worden afgewezen. Daar hoef je geen vreselijke ouders of traumatische jeugd voor te hebben gehad. We worden allemaal direct of indirect afgewezen, zij het door anderen – familieleden, leraren of pestkoppen op school – zij het door tegenslagen of gebeurtenissen met een afwijzend karakter, zoals een verblijf in het ziekenhuis of de scheiding van je ouders. Ook die teleurstellingen neem je persoonlijk en je begint te geloven dat jij niet voldoet, dat je niet leuk, slim of lief genoeg bent.

Unieke eigenschappen worden onvolmaaktheden

Extra pijnlijk is het wanneer we worden afgewezen in het uiten van onze authentieke eigenschappen, zoals bijvoorbeeld een speciale gevoeligheid, creativiteit of in een spontane uiting van blijdschap of genot. Als je als kind vaak te horen kreeg dat je achterblijvende schoolresultaten te wijten waren aan het feit dat jij altijd in de kantlijn van je schriftjes tekende, zou je zomaar hebben kunnen concluderen dat je blijkbaar dom was wanneer jij je creativiteit uitte. Een opmerking als “Zou je niet wat meer op je lijn letten?,” geplaatst terwijl jij net lekker zit te genieten van een ijsje, kan leiden tot de overtuiging: “Ik ben zwak als ik van iets lekkers geniet.” Cabaretier Marc-Marie Huijbregts heeft lange tijd moeite gehad met zingen omdat zijn vader tijdens zijn jeugd afwijzende opmerkingen maakte over zijn stem.

Zo transformeren unieke en bijzondere eigenschappen, in onze beleving, in onvolmaaktheden en trekken we onbewust negatieve conclusies over ons authentieke zelf. Op de afwijzing volgt zelfafwijzing.

Je imago als afscherming van je ware natuur

Omdat de afwijzing en het negatieve geloof over onszelf zo wáár lijken, blokkeren we de eigenschappen die we in onszelf veroordelen door er tegenovergesteld, gewenst gedrag voor in de plaats te zetten. Iemand die zich erg zelfingenomen voordoet, kan van binnen juist heel onzeker zijn. Dit principe kan ingrijpende gevolgen hebben. Zo kan iemand die zijn creatieve kant afwijst ervoor kiezen om economie te studeren terwijl het eigenlijk in zijn aard ligt om naar de grafische school te gaan. Veel mensen creëren hun identiteit op basis van zelfafwijzing. En omdat de pijn en het verdriet daarover zo intens rot voelen, blokkeren we die gevoelens ook het liefst weer, om ze aan niemand te laten zien.

Dus zo kan het zijn dat je jouw authentieke kwaliteiten afdoet als zwakheden of je uit schaamte voor je gevoeligheid of je zachte kanten anders (beter, sterker, slimmer, etc.) voordoet dan je denkt te zijn. Omdat je gelooft dat je van jezelf niet genoeg bent. Met je imago, je aangenomen identiteit, compenseer je het verborgen gehouden negatieve oordeel over jezelf en tegelijkertijd ontken je ermee wat je diep van binnen bent: je ware natuur. Je bouwt een gevangenis om je gekwetste zelf heen.

Verslaving om jezelf te verstoppen én te vinden

Sigaretten, alcohol en drugs zijn fantastisch effectieve hulpmiddelen om ongewenste kanten van jezelf te verdrukken of juist om andere kanten te versterken. Met coke voel je je scherper en actiever, met drank wellicht socialer of losser. Maar ook met bijvoorbeeld (niet) eten, obsessief sporten, veel spullen kopen, nachtenlang series kijken of op je telefoon zitten kun je angstige of verdrietige gevoelens verdoven. Van eten (met name suiker) is het bijvoorbeeld bekend dat het kortstondig ook de emotionele honger stilt. Of als je gelooft dat je in wezen lui bent, kan veel overwerken een manier zijn om jezelf ijveriger voor te doen.

Met middelen en gedrag stellen we ons zelfbeeld bij of creëren we een gewenst imago. Er is op zich niets mis met het verbergen of benadrukken van bepaalde aspecten van je persoonlijkheid. Zolang je dit bewust doet, kan het een goede strategie zijn om doelen te behalen of mensen voor je te winnen. Problemen ontstaan wanneer je gedrag schadelijk wordt of als je verslaafd raakt. Of wanneer er een disbalans groeit tussen wie je in wezen bent en hoe je jezelf voordoet.

Als je altijd voor je gevoel een rol speelt of zo ver van je ware zelf afraakt dat je niet meer weet wie of wat je bent, dan klópt het gewoon niet meer wat je doet, en van binnen voel je dat heel goed aan. Verslavende middelen of dwangmatig gedrag zijn vaak een uiting van die onvrede met je zelfbeeld. En tegelijkertijd helpen ze je soms om heel even verbinding te maken met dat weggedrukte, ware zelf. “Even gewoon mezelf zijn,” is een vaak aangevoerd voordeel van verslavingsgedrag.

Enerzijds houdt je verslaving je dus weg van jezelf, de werkelijkheid en van wat écht belangrijk voor je is. Anderzijds wil je er iets positiefs mee bereiken: even niet denken of moeten, even rust of gewoon ‘jezelf’ zijn. Maar je ‘ware zelf’ is wie jij in essentie al bent, vrij van aangeleerd gedrag, zoals een verslaving. Het mooie van een verslaving is dat ze je feilloos laat zien en voelen welke kanten van jezelf jij niet wilt aangaan – en die je dus mag verkennen! Een verslaving biedt je de kans om door de illusie van je negatieve zelfbeeld en zelfveroordeling te ontdekken dat hetgeen waarnaar je verlangt al in jezelf zit. Je ware natuur is namelijk echt helemaal in orde. Volmaakt zelfs.

Waarom je jezelf wél wilt laten zien

Jezelf authentiek en dus kwetsbaar durven opstellen is de voorwaarde voor een verbinding op hartniveau. Liefdevolle verbinding met anderen is wat ons echt gelukkig maakt. En liefhebben is altijd kwetsbaar zijn. Als je iets of iemand liefhebt, is er een reële kans op afwijzing en dus op hartenzeer. Als je wilt voorkomen dat je hart breekt, dan moet je het sluiten en voor niemand openen. Dan zal het veilig zijn, maar je hart zal ‘verharden’ en je sluit de liefde buiten.

Meestal willen we dat er van ons wordt gehouden om wie we écht zijn, niet om hoe we onszelf presenteren. Als je een echt intieme verbinding met iemand wilt, zul je die eerst moeten leggen met jezelf. Je zult jezelf in de ogen moeten durven kijken, jezelf leren begrijpen en accepteren precies zoals je bent, met al je vermeende kwetsbaarheden, angsten en onzekerheden. Je zult moeten voelen dat jij, in al je kwetsbaarheid, liefde waard bent. Door jezelf te verdoven, verdoof je ál je gevoelens; niet alleen de ‘negatieve’ emoties zoals angst, verdriet en afwijzing, maar ook gevoelens van vreugde, tederheid en liefde. Door je gevoeligheid te ontkennen, onderdruk je kanten van jezelf waarvoor je eigenlijk erkend wilt worden.

Bijna allemaal bouwen we kooien om onszelf heen waarin we ons veilig voelen. Die kooi beschermt je, maar houdt je tegelijkertijd gevangen. Verslavingen en dwangmatigheden zijn de tralies van je gevangenis. Op een dag ontdek je dat je jezelf hebt gekortwiekt en ga je op ontdekkingstocht. Het wondermooie is, dat wanneer je vanuit je authentieke zelf gaat leven, je merkt dat je helemaal geen bescherming nodig hebt, omdat je werkelijk alles in je hebt dat je nodig hebt om het leven te leven. Voluit en vanuit je hart. En dan breekt het moment aan om jezelf écht te laten zien.

Verder kijken, lezen en doen

• Een aardige manier om te oefenen met je kwetsbaarheden, is om eerlijk bij jezelf na te gaan aan welke eigenschappen in jezelf jij de grootste hekel hebt. Maak er een lijstje van. Stel jezelf nu de vraag: Wat doe ik allemaal, of heb ik vroeger gedaan, om deze eigenschappen in mezelf te verbergen? Vervolgens maak je ook een lijst met eigenschappen in anderen waaraan jij je het meest stoort. Vraag jezelf nu: Wat heb ik gedaan of gelaten om zelf niet zo te zijn?
• Veel inzichten uit dit blog zijn ontleend aan Jan Geurtz, van wie ik veel heb geleerd. Op zijn website staat onder andere een mooie meditatie om te oefenen met pijnlijke emoties.
• Ook ben ik geïnspireerd door Brené Brown, wier veelbekeken TedTalk, De Kracht van Kwetsbaarheid, erg de moeite waard is.
• Het gedicht Bluebird van Charles Bukowski was ook de inspiratie voor het blauwe vogeltje in het logo van mijn praktijk.
• En hieronder een bijzondere animatie van kunstenares Monika Umba gebaseerd op Bluebird.