Wat is verslaving? Verslaving is ergens niet genoeg van kunnen krijgen en daar helemaal genoeg van hebben. Het is ook het gevoel niet genoeg te zijn. Verslaving gaat over tekortkoming, afwijzing, pijn en een zoektocht naar vervulling. Maar zoek je op de juiste plek?
Ontregeld beloningscentrum
Sommigen zeggen: je brein is verslaafd. Het beloningscentrum functioneert minder goed en het is vatbaarder voor prikkels van buitenaf. Door veranderingen in de hersenen heb je steeds meer ergens van nodig om te kunnen genieten. Het geheugen herinnert zich het lekkere gevoel en gaat ernaar verlangen. Het lichaam past zich aan en na de geringste prikkel of hoeveelheid van de verslavende stof stelt het zich alvast in op de dosissen die gaan komen. Hierdoor wil je méér als je eenmaal bent begonnen. Door de gewenning en tolerantie verliest het middel zijn werking. Het fijne gevoel duurt steeds korter en wordt steeds minder bevredigend. Een klein beetje is al te veel en nooit is het genoeg.
Maar is het niet al veel eerder misgegaan met het beloningssysteem, lang voordat er slechte gewoontes in het spel waren? Wat zou het brein zich daarvan, bewust of onbewust, nog herinneren? Kreeg je vroeger genoeg waardering, aandacht, knuffels, steun en aanmoediging? Was er genoeg liefde? Voelde het veilig thuis? Mocht je zijn wie je was, met al je talenten en eigenaardigheden? Was je goed genoeg? Deed je voldoende je best op school? Voelde jij je net zo bijzonder als al die andere kinderen? Was je sterk, slim, lief, spontaan, mooi en interessant genoeg?
Was het genoeg, wat je allemaal deed om in de smaak te vallen? Waren ze ooit genoeg je pogingen om de ander te helpen? Heb je er waardering en liefde mee weten te bemachtigen?
Pijn en leegte
Wat is verslaving? Altijd is er een vorm van afwijzing, pijn of leegte. Oude pijn of nieuwe pijn, een wond, een leegte, of een stukje dat is bevroren of is verhard… Iets dat geheeld, vervuld, verwarmd of verzacht wil worden. Dat wat je tekort bent gekomen, blijf je zoeken in de buitenwereld en hoe minder ervan was, hoe meer je nu nodig hebt. Meer bescherming tegen de pijn. Maar niets kan op de lange termijn voldoen. Niets van buitenaf kan het gat vullen, de leegte dempen, de honger stillen, de werkelijkheid verzachten of je wonden genezen.
Hoe voelt het voor jou?
En is het nu dan wel genoeg? Accepteer je wat er is, wat je hebt, of leef je voor de toekomst? Anderen zijn vaak succesvoller, hebben grotere huizen, betere banen, meer vrienden, mooiere vrouwen, leukere levens. En anders zijn ze wel spiritueler of staan ze dichter bij zichzelf dan jij. Kijk maar naar hun profielen. Voldoet jouw personal branding nog wel? Je zelfbeeld, je merk, je imago. En als je persoonlijkheid of je leven je niet meer bevallen, dan verander je ze toch? Alles is mogelijk, want geluk heb je in eigen handen. Niet dan?
Niet goed genoeg
“Ik voel me zo verantwoordelijk, voor alles en iedereen en ook nog voor mezelf. Ik vol-doe niet. Ik ben gewoon niet sterk genoeg, want ik kan het niet meer aan. De problemen, de twijfels, de negatieve emoties, de paniekgedachtes. Ik wil het niet meer. Wil ze niet meer voelen. Ik wil er niet meer zijn. Steeds moeilijker wordt het om te ontsnappen aan dit gevoel en deze gedachtes. En elke ochtend wordt het me duidelijker: Zie je wel, ik ben niet goed genoeg.”
Herken je dit?
Zijn we niet met velen obsessief op zoek naar een oplossing voor onze pijn of innerlijke leegte? De een verdooft, de ander vlucht, we zoeken naar ‘iets’ in de buitenwereld dat we zelf van binnen denken te missen. Iets dat even comfort biedt of veiligheid, liefde of rust. Iets dat misschien even een oplossing lijkt, om je vervolgens alleen maar ongelukkiger te maken. Hoe verschilt een afhankelijkheid van waardering, aandacht, een slank of gespierd lichaam of mooie spullen in essentie van een verslaving aan ongezond eten, drinken, gokken, sigaretten of drugs? Sporten is niet verslavend, maar voor sommige mensen is dat het wel. De een is vatbaar voor een stof, de ander voor een patroon. De een cravet liefde, een ander chocola.
Genoeg
“En toch… Soms is het wél genoeg. Als ik even niets meer hoef, niet meer denk of voel, niets meer moet van mezelf. Als ik even alleen mezelf kan zijn. Dan ervaar ik wel rust en kan ik genieten. Totdat de roes weer voorbij is. Ik wéét dat het ergens niet klopt, dat het allemaal niet echt is, niet waar het om draait. En iets zegt me dat er meer moet zijn. Diep van binnen voelt het alsof ik iets kwijt ben, uit het oog ben verloren. Ik zoek naar iets, maar ik weet niet waarnaar. Zoek ik wel op de goede plek? Ik kan niet goed verwoorden wat ik verlang. Misschien is het gewoon rust… Is mijn verlangen ook een illusie – of is het echt?”
Wat is verslaving?
De manier waarop je verslaving benadert hangt af van hoe je er tegenaan kijkt. Vind je verslaving een gevolg van een zwakke wil, een symptoom van een onderliggende stoornis of een reactie op stress? Is het een ziekte of uit de hand gelopen gedrag? Is het te genezen of moet je ermee leren leven?
Op dit moment wordt binnen de verslavingszorg en het onderzoek naar verslavingen vooral uitgegaan van het biopsychosociale model en het hersenziektemodel. Verslaving heeft een neurobiologische component (een ontregeld beloningscentrum en overgevoeligheid voor middelen die leiden tot craving en ongecontroleerd gebruik) en wordt ook wel als hersenziekte beschouwd. Het biopsychosociale model gaat uit van een combinatie van factoren die meespelen bij afhankelijkheid: biologische vatbaarheid, stoornissen in de persoonlijke ontwikkeling en negatieve invloeden uit de omgeving.
De ontwikkeling van het brein is, in mijn ogen, niet los te zien van de ontwikkeling van het individu binnen het grote geheel. Een verslaving beïnvloedt alle levensgebieden. Het is een fenomeen waarbij uitlokkers, gevolgen en gedrag elkaar in leven houden. Een verslaving tast lichaam, geest en omgeving aan. Veranderingen in de hersenen en lichamelijke klachten werken de verslaving in de hand. Gedachten, herinneringen en pijnlijke emoties leiden tot een behoefte aan vluchten of verdoven, waarna schuld en schaamte daarover je zelfbeeld en je draagkracht verder ondermijnen. Verslavingsgedrag heeft weerslag op je sociale leven en de mensen in je nabijheid. Je omgeving en de maatschappij spelen op hun beurt een belangrijke rol in de verslaving.
Ik voeg hier nog een dimensie aan toe: een verslaving is een zoektocht en gaat over zingeving en de (her)ontdekking van het zelf. Het gaat over drijfveren, behoeftes en verlangens van mensen zoals jij en ik. Ik pleit voor een open, oordeelvrije en compassievolle houding en een perspectief waarbij centraal staat wie we zijn en wat we van daaruit verlangen, meer dan wat we doen en hebben. Zie de mens, niet de verslaving.
Misschien vind je dit ook interessant: Verslaving, schaamte en stigma
